NCBR: Z energią w cyfrową przyszłość

Innowacje wspierające transformację energetyczną oraz cyfryzację to priorytety Narodowego Centrum Badań i Rozwoju na czas odbudowy gospodarki po pandemii koronawirusa. Ale na atrakcyjne granty NCBR mogą liczyć przedsiębiorcy aktywni nie tylko w tych obszarach.

Rafał Korzeniewski

Koronawirus nie zdusił innowacji. Wręcz przeciwnie. Okazuje się, że realizacjanowatorskich projektów pomaga beneficjentom Narodowego Centrum Badań i Rozwoju przezwyciężyć skutki pandemii COVID-19. Taki wniosek płynie z badania ankietowego „Wpływ pandemii na realizację projektów B+R w ramach programów NCBR”. Pokazuje ono wielką siłę innowacji i stojących za nimi ludzi. Badaniem objęto grupę 1022 kierowników realizujących pod skrzydłami Centrum projekty badawczo-rozwojowe (B+R) finansowane z Funduszy Europejskich i środków krajowych. Ankietowani kierownicy reprezentują przedsiębiorstwa, jednostki naukowe, a także inne podmioty, w tym fundacje i stowarzyszenia. Aż 88% respondentów wskazuje, że prowadzenie innowacyjnego projektu pozwala uniknąć zahamowania działalności badawczo-rozwojowej.

Ale to samo badanie, przeprowadzone przez Sekcję Analiz i Ewaluacji NCBR w marcu br., potwierdza zarazem to, co nieuchronne: skutki pandemii odciskają piętno zarówno na działalności przedsiębiorstw, jak i jednostek naukowych – beneficjentów programów oferowanych przez Centrum.

Koronakryzys wyzwala innowacyjność

dr inż. Wojciech Kamieniecki, dyrektor Narodowego Centrum Badań i Rozwoju

Na tym tle optymistycznym sygnałem jest fakt, że mimo licznych niedogodności 73% kierowników projektu pozytywnie ocenia kondycję swojego przedsiębiorstwa lub instytucji w czasie naznaczonym licznymi trudnościami. Jak przyznają, prowadzenie projektów ze wsparciem NCBR pozwala chociażby na uniknięcie redukcji zatrudnienia w działach odpowiedzialnych za badania i rozwój.

– Wprawdzie 41% ankietowanych kierowników sygnalizuje, że z uwagi m.in. na splot czynników związanych z obecną sytuacją, projekt wiąże się z obciążeniem finansowym realizującego go podmiotu, jednak nie znajduje to odzwierciedlenia w planach beneficjentów dotyczących przerwania takiego projektu lub rozwiązania umowy o dofinansowanie. Takiej postawy mogę tylko pogratulować, ponieważ jest to podejście wskazujące na dużą determinację przedsiębiorców i naukowców w dochodzeniu do celu oraz hart ducha w przezwyciężaniu przeszkód. Świadczy także o zrozumieniu, że w przypadku projektów B+R spodziewany zysk jest odłożony w czasie – zwraca uwagę dr inż. Wojciech Kamieniecki, dyrektor Narodowego Centrum Badań i Rozwoju.

Duże zdolności adaptacyjne polskich innowatorów nie powinny być niespodzianką. Koronakryzys pobudził ich do działania – pozytywne impulsy w obszarze badań i rozwoju, organizacji i zarządzania oraz nowe możliwości rynkowe wynikające m.in. z digitalizacji i wykorzystania potencjału rynku e-commerce dostrzegło 37% wszystkich ankietowanych.

Efekty już widać. W portfolio NCBR znajduje się wiele projektów, które wspierały Polaków w adaptacji do „zdalnego” życia – leczenia, pracy czy edukacji, a wśród nich inteligentna opaska monitorująca stan zdrowia seniorów, inteligentny stetoskop z aplikacją na smartfony czy robot edukacyjny, który uczy dzieci podstaw programowania. Wiele osób doceniło rozwiązania, które wcześniej traktowało jako ciekawe, jednak na co dzień nieprzydatne.

Cyfrowa ofensywa B+R

Te i inne sygnały z rynku świadczą o tym, że innowacyjny biznes coraz śmielej wchodzi w obszar cyfryzacji, a Narodowe Centrum Badań i Rozwoju nie tylko w tym asystuje, ale przede wszystkim aktywnie buduje nowe przestrzenie dla dynamicznie rosnącej rodziny e-innowacji, starając się je zarazem ukierunkować z korzyścią dla gospodarki.

W jaki sposób? Nowa strategia NCBR przewiduje zwiększenie roli Centrum w rozwoju nowoczesnych technologii i rozwiązań takich jak big data, sztuczna inteligencja czy uczenie maszynowe. Analiza trendów badawczych we wnioskach o dofinansowanie składanych w ramach Programu Inteligentny Rozwój w latach 2016–2019 pokazała bowiem, że niezależnie od tego, jakiej dziedziny dotyczą składane propozycje, we wszystkich widać ogromną rolę technologii informatycznych. Dzięki tym nowoczesnym narzędziom udaje się często rozwiązywać złożone, wymagające wielu obliczeń i prób zagadnienia. Dotyczy to energetyki, medycyny, materiałoznawstwa, chemii, rolnictwa i wielu innych obszarów.

Żeby wspomóc ten proces, Centrum uruchomiło dwa nowe instrumenty: program INFOSTRATEG i spółkę IDEAS NCBR. Dają one sposobność do czynnego uczestnictwa w przełomie cywilizacyjnym, u którego progu właśnie stoimy.

Strategiczny program badań naukowych i prac rozwojowych INFOSTRATEG powstał z myślą o stymulowaniu zaawansowanych technologii informacyjnych, telekomunikacyjnych i mechatronicznych. Adresowany jest do przedsiębiorców i współpracujących z nimi naukowców, którzy chcą opracować rozwiązania mające bezpośrednie zastosowanie w praktyce.

W ciągu najbliższych kilku lat w ramach programu NCBR przeznaczy w sumie 840 mln zł na projekty, dzięki którym powstaną innowacje służące rozwijaniu polskiego potencjału badawczego w dziedzinie sztucznej inteligencji. Wśród tematów proponowanych w kolejnych konkursach znajdują się m.in.: inteligentny system przetwarzania mowy dla lekarzy, rozpoznawanie obrazów medycznych, scenariusze selektywnej ochrony roślin, weryfikowanie źródeł informacji i detekcja fake newsów, rozpoznawanie na filmie zachowań ludzkich, inteligentny dyspozytor korespondencji czy wydajny i skalowalny blockchain konsorcyjny dla inteligentnych kontraktów.

Potwierdzeniem wagi, jaką Centrum przywiązuje do cyfryzacji, jest również powołanie w ramach Grupy NCBR nowego podmiotu – IDEAS NCBR sp. z o.o. Jest to działanie spójne z wizją rozwinięcia rządowej agencji wykonawczej w ośrodek czynnie uczestniczący w przedsięwzięciach naukowo-badawczych, gdzie koncentrować się będą kompetencje dotyczące budowania kadry naukowej zdolnej do efektywnej współpracy z biznesem oraz w zakresie potencjału wdrożeniowego i metod komercjalizacji wyników badań naukowych. Cel uruchomienia nowego ośrodka badawczego to zwiększenie zasobów B+R+I w obszarze sztucznej inteligencji i cyfrowej ekonomii. IDEAS NCBR pozwoli na skupienie w jednym miejscu potencjału kadrowego oraz zapewnienie naukowcom i praktykom możliwości codziennych bezpośrednich kontaktów i wymiany doświadczeń.

Więcej niż „zazielenienie” gospodarki

Z roku na rok NCBR wzmacnia swoją pozycję w ekosystemie innowacji, aby sprawnie i skutecznie odpowiadać na wyzwania rozwojowe Polski. Jednym z najważniejszych jest dziś przeprowadzenie dobrze zorganizowanej, odpowiedzialnej transformacji energetycznej.

Już w 2050 roku Unia Europejska ma osiągnąć zerowy poziom emisji gazów cieplarnianych netto. Centrum ogłosiło serię dziewięciu przedsięwzięć zmierzających do opracowania technologii, które mają być polską odpowiedzią na ten ambitny cel, wyznaczony w strategii Europejskiego Zielonego Ładu, a zarazem odpowiedzią na konkretne potrzeby mieszkańców naszego kraju. Chętne podmioty zostały zaproszone do realizacji takich projektów, jak: oczyszczalnia przyszłości, innowacyjna biogazownia, budownictwo efektywne energetycznie i procesowo, ciepłownia przyszłości, czyli system ciepłowniczy z OZE, elektrociepłownia w lokalnym systemie energetycznym, magazynowanie energii elektrycznej, wentylacja dla szkół i domów, technologie domowej retencji oraz magazynowanie ciepła i chłodu. Wszystkie one są finansowane z Funduszy Europejskich w ramach Programu Inteligentny Rozwój, a zostały wybrane pod kątem zapotrzebowania, potencjału do masowego wdrożenia i możliwości stania się polską specjalnością.

800 mln zł na nowe technologie w zakresie energii

Wsparcie osiągnięcia neutralności klimatycznej Polski poprzez wdrożenie rozwiązań podnoszących bezpieczeństwo energetyczne i konkurencyjność gospodarczą to również cel strategicznego programu badań naukowych i prac rozwojowych „Nowe technologie w zakresie energii”, który opracowała Rada NCBR. Na jego realizację w ciągu trwającej dekady przewidziano 800 mln zł z dotacji celowej. W pierwszym konkursie w ramach tego programu blisko 380 mln zł trafi do konsorcjów przemysłowo-naukowych na projekty B+R o dużym potencjale innowacyjnym oraz wysokim stopniu zaawansowania technologicznego z zakresu energetyki wiatrowej na lądzie i morzu, technologii wodorowych, magazynów energii oraz mikrosieci energetycznych i cieplnych.

Centrum liczy na to, że cała inicjatywa przyczyni się do zwiększenia o 20–50% – w stosunku do poziomu z roku 2020 – udziału energii pochodzącej z odnawialnych źródeł w ogólnym miksie energetycznym Polski.

– Wszyscy mamy świadomość, że okres do 2030 roku jest krytyczny dla podejmowania prac badawczo-rozwojowych, które mogą wspierać innowacje technologiczne potrzebne do głębokich redukcji emisji gazów cieplarnianych. Dlatego ogłaszając pierwszy konkurs w programie „Nowe technologie w zakresie energii”, stawiamy przed naszymi przedsiębiorcami i naukowcami ambitne zadanie, wpisujące się w strategiczne cele polskiej, a także europejskiej polityki energetyczno-klimatycznej, najpełniej wyrażone w strategii Europejskiego Zielonego Ładu. Chcemy wspierać nowatorskie rozwiązania w tak przyszłościowych obszarach, jak: energetyka wiatrowa, technologie wodorowe czy magazyny energii, w których zresztą mamy już spore doświadczenie eksperckie – mówi dyrektor Wojciech Kamieniecki.

Wnioski o dofinansowanie można zgłaszać do 30 listopada br. W konkursie zastosowano ciekawy mechanizm „lejka”. Oznacza to, że wyłonione projekty będą realizowane w podziale na trzy fazy i będą ze sobą konkurować. W toku realizacji umów, po pierwszej i po drugiej fazie, Centrum sprawdzi, jaki rezultat udało się osiągnąć wykonawcom w każdym z obszarów tematycznych i wybierze projekty do kolejnej fazy, stosując obiektywne kryteria. Wszystko po to, aby zapewnić optymalne rezultaty. – Zależy nam na innowacyjnych rozwiązaniach z najwyższej półki technologicznej i na tym, żeby rzeczywiście trafiły na rynek – podkreśla dyrektor Kamieniecki.

Do konkursu mogą przystąpić konsorcja przemysłowo-naukowe składające się maksymalnie z trzech podmiotów, w tym co najmniej jednego przedsiębiorstwa i co najmniej jednej jednostki naukowej. Liderami konsorcjów mogą być wyłącznie przedsiębiorstwa.

Programy rozwoju MEW i fotowoltaiki

Na tym jednak oferta dotycząca innowacji w energetyce się nie wyczerpuje. W ogłoszonym równolegle siódmym konkursie w ramach programu strategicznego GOSPOSTRATEG Centrum szuka innowacyjnych projektów, które będą stanowiły odpowiedź na zgłoszone przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska zagadnienia badawcze dotyczące rozwoju morskiej energetyki wiatrowej oraz fotowoltaiki.

Pierwsze z nich – „Sektorowy program przebudowy wybranych gałęzi polskiego przemysłu na potrzeby morskiej energetyki wiatrowej (MEW) w celu stworzenia nowej polskiej specjalizacji gospodarczej” – chce dać impuls rozwojowy dla tej przyszłościowej branży. Głównym celem zamawianego projektu jest maksymalizacja udziału polskich producentów w krajowym sektorze przemysłu morskiej energetyki wiatrowej do co najmniej 50% w 2030 roku.

Drugie zagadnienie dotyczy zaś stworzenia kompleksowego programu rozwoju fotowoltaiki. Zadaniem wykonawców będzie wypracowanie modelu zarządzania takim programem z uwzględnieniem całości zagadnień – od produkcji energii poprzez dystrybucję i magazynowanie po moce produkcyjne lokalnego łańcucha dostaw.

W konkursie GOSPOSTRATEG VII na wsparcie projektów realizowanych przez konsorcja składające się z jednostek naukowych, spółek prawa handlowego, fundacji oraz stowarzyszeń, w których skład wchodzi maksymalnie pięć podmiotów, NCBR przeznaczyło budżet 20 mln zł. Wnioski o dofinansowanie przyjmowane są do 27 października br.

Możliwości po horyzont

Funkcjonowanie sprawnego systemu wsparcia publicznego wymaga rosnącego udziału kapitału prywatnego – i jest to kolejna propozycja Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. Przedsiębiorcy mogą uzyskać dofinansowanie dla innowacji nie tylko z klasycznych konkursów grantowych, ale także z programów z rodziny BRIdge, funduszy VC lub CVC, gdzie duże znaczenie mają środki z Funduszy Europejskich (POIR). Działalność inwestycyjną w segmencie projektów w tzw. fazie zalążkowej prowadzi kilkadziesiąt funduszy BRIdge Alfa, które specjalizują się w określonych obszarach. Wyszukują najlepsze pomysły przedsiębiorców i naukowców, wspierając je na samym początku, gdy ryzyko niepowodzenia jest największe. Środki w ramach BRIdge Alfa to prawie miliard złotych do 2023 roku. Z kolei dla wspierania tych start-upów, które wchodzą już w fazę ekspansji i wzrostu, powstała spółka NCBR Investment Fund ASI SA.

W dzisiejszym świecie innowacje błyskawicznie przekraczają granice. Przedstawiciele NCBR często podkreślają, że czują odpowiedzialność również za budowanie silnej pozycji międzynarodowej polskich innowacji. Centrum konsekwentnie rozbudowuje portfolio swoich programów międzynarodowych, angażując się już w ponad sto takich inicjatyw, czego wynikiem jest prawie tysiąc projektów o łącznej wartości dofinansowania około 1,2 mld zł. Inteligentne sieci elektroenergetyczne na obszarach wiejskich, pozyskiwanie nowych związków naturalnych do terapii choroby Alzheimera, innowacyjne urządzenia do zintensyfikowanego usuwania dwutlenku węgla z gazów odlotowych, analizator petrochemiczny czy nowa generacja gruntów cynkowych o ulepszonych właściwościach – to tylko niektóre z tematów badań międzynarodowych zespołów pracujących dzięki wsparciu NCBR.

W ostatnim okresie Centrum udało się osiągnąć kolejne kamienie milowe: uruchomiło swoje biuro w Brukseli i doprowadziło do pełnej integracji Krajowego Punktu Kontaktowego Programów Badawczych UE w swoich strukturach. Wszystko po to, by w nowej perspektywie finansowej jeszcze skuteczniej zabiegać o środki i korzystne rozwiązania dla rynku innowacji w Polsce, zwiększając wskaźniki uczestnictwa polskich podmiotów w programie Horyzont Europa.

Aktualna oferta NCBR znajduje się na stronie: https://www.gov.pl/ncbr