ODPOWIEDZIALNOŚĆ FINANSOWA złych urzędników

Przedsiębiorca, który poniósł szkodę w wyniku niekompetencji urzędnika może z tego tytułu dochodzić roszczeń od Skarbu Państwa zarówno na podstawie ogólnych przepisów Kodeksu Cywilnego jak i odrębnych ustaw regulujących kwestię odpowiedzialności funkcjonariuszy państwowych

Odpowiedzialność organu

Jak wynika z art. 77 Konstytucji RP w zw. z art. 417 Kodeksu Cywilnego (dalej „KC”) każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Użyta we wskazanym artykule Konstytucji definicja organu władzy państwowej oznacza instytucję, strukturę organizacyjną, jednostkę władzy publicznej, z której działalnością wiąże się wyrządzenie szkody, nie zaś organ osoby prawnej w rozumieniu prawa cywilnego. Warto podkreślić, iż odpowiedzialność oparta na art. 417 KC w zw. z art. 4171 KC obciąża instytucję, nie zaś osoby – funkcjonariuszy tj. osoby fizyczne będące organem jednoosobowym podmiotu władzy publicznej, członkiem organu kolegialnego albo innym funkcjonariuszem sprawującym władzę publiczną. Czynem, tj. zdarzeniem powodującym szkodę zgodnie z art 417 KC, stanowiącym źródło odpowiedzialności Skarbu Państwa może być zarówno niezgodne z prawem działanie jak i zaniechanie, rozumiane jako prawny obowiązek działania organu na podstawie ustawy albo umowa przy wykonywaniu władzy publicznej. Jest ona rozumiana, w świetle tego przepisu, jako wydawanie aktów normatywnych, orzeczeń i decyzji oraz innych zachowań organów, które w jakikolwiek sposób kształtują sytuację prawną jednostki. Przykładowo można tu wymienić zaniechanie poinformowania lub ostrzeżenia obywatela o istniejącym zagrożeniu,tudzież zaniechanie wykonania przez organ ciążących na nim, z mocy prawa, niektórych czynności faktycznych np. bezczynność w zakresie naprawy dziurawej drogi itp. Poszkodowany działaniem władzy publicznej podmiot, który chciałby ubiegać się od Skarbu Państwa naprawienia szkody, musi wykazać, iż pomiędzy czynem urzędnika, a wykonywaniem władzy publicznej przez organ zachodzi ścisły związek przyczynowy. Dotyczy to także zachowań organu, które spowodowały szkodę, ale były wykonywane przez organ, niejako przy okazji wykonywania czynności publicznych. Ogólna odpowiedzialność Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego uregulowana w przepisach Kodeksu Cywilnego nie jest uzależniona od wykazania winy funkcjonariusza. Poszkodowany musi jedynie wykazać bezprawność działania rozumianego w świetle ustawy bardzo szeroko.

Odpowiedzialność urzędników

Obok ogólnych zasad ujętych w Kodeksie Cywilnym, określających odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa za szkody spowodowane działaniami urzędników, istnieją także inne przepisy w oparciu, o które poszkodowanemu przysługuje roszczenie. W tym jednak przypadku odpowiedzialność za naprawienie szkody spoczywa nie na organie, ale bezpośrednio na „sprawcach szkody” tj.: urzędnikach państwowych mianowanych, urzędnikach państwowych zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, oraz pracownikach, nie będących urzędnikami państwowymi, wykonujących władzę publiczną. Wśród tego rodzaju przepisów należy wskazać – ustawę o służbie cywilnej z dnia 24 sierpnia 2006 roku, ustawę z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych oraz kodeks pracy. Należy jednak podkreślić, iż odpowiedzialność karna i cywilna urzędników państwowych mianowanych i niemianowanych nie wykazuje odmienności w stosunku do powszechnych uregulowań w tej materii. Podobnie bowiem, jak w przypadku pracowników, wypłaty odszkodowania z tytułu zdarzenia wywołanego działaniem urzędnika dokonuje organ, któremu przysługuje regres wobec sprawcy. Jednakże również w tym przypadku, zakres obowiązku odszkodowawczego pracowników państwowych za wyrządzoną szkodę jest ograniczony. Maksymalna wartość odszkodowania, zgodnie z art. 120 kodeksu pracy nie może przekroczyć trzymiesięcznego wynagrodzenia funkcjonariusza państwowego.

Odpowiedzialność za rażące naruszenie prawa

Natomiast nieco wyższe odszkodowanie z tytułu szkody spowodowanej niekompetencją urzędnika można uzyskać na podstawie ustawy z dnia 20 stycznia 2011 roku o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych (dalej „Ustawa”) – tj. osób działających w charakterze organu administracji publicznej lub z jego upoważnienia albo jako członek kolegialnego organu administracji publicznej lub osób wykonujących w urzędzie organu administracji publicznej pracę w ramach stosunku pracy, stosunku służbowego lub umowy cywilnoprawnej, biorących udział w prowadzeniu sprawy rozstrzyganej w drodze decyzji lub postanowienia przez taki organ wobec Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub innych podmiotów ponoszących odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej.

Poszkodowany działaniem władzy publicznej
podmiot, który chciałby ubiegać się od Skarbu
Państwa naprawienia szkody, musi wykazać, iż
pomiędzy czynem urzędnika, a wykonywaniem
władzy publicznej przez organ zachodzi ścisły
związek przyczynowy

Wskazana regulacja nie gwarantuje poszkodowanemu przedsiębiorcy naprawienia całej szkody za działania lub zaniechania prowadzące do rażącego naruszenia prawa, jednak jej przepisy w dużo większym zakresie pozwalają na zadośćuczynienie poniesionych strat. W myśl przepisów Ustawy poszkodowany może wnosić o zasądzenie odszkodowania, jeśli w jego mniemaniu czynności urzędnicze noszą znamiona rażącego naruszenia prawa. Odszkodowanie wypłacane jest przez Skarb Państwa oraz jednostki samorządowe, które po realizacji rzeczonego obowiązku mają wobec sprawcy szkody – urzędnika, regres. Warunkiem niezbędnym dla ubiegania się o wypłatę odszkodowania jest wykazanie przez poszkodowanego, że w jego sprawie zaistniały następujące przesłanki: zostało wydane prawomocne orzeczenie sądu lub zawarta ugoda, potwierdzające fakt błędnego działania organu, stanowiące rażące naruszenie prawa; zostało wykazane, że szkoda została spowodowana zawinionym działaniem lub zaniechaniem funkcjonariusza publicznego. Dodatkowo ustawodawca wymaga, aby wskazane okoliczności zostały potwierdzone decyzją, wyrokiem lub postanowieniem. Łączne zaistnienie wskazanych przesłanek umożliwia wypłatę odszkodowania na rzecz poszkodowanego przez Skarb Państwa lub Urząd, mających potem wobec urzędnika regeres o zwrot w tym zakresie. Warto jednak wskazać, iż uzyskane na mocy Ustawy kwoty nie pokryją w wielu przypadkach zaistniałej szkody w pełnym zakresie, ponieważ zgodnie z Ustawą, wysokość odszkodowania jest ograniczona do kwoty dwunastokrotności miesięcznego wynagrodzenia przysługującego funkcjonariuszowi publicznemu. Warto także wskazać, iż poszkodowany przedsiębiorca nie będzie miał możliwości wnosić o zasądzenie odszkodowania na podstawie Ustawy w przypadku potwierdzenia szkody, nawet dużych rozmiarów, jeśli nie zostanie stwierdzone rażące naruszenie prawa. W takiej jednak sytuacji zawsze jednak może skorzystać ze ścieżki wytyczonej przepisami ogólnymi na podstawie Kodeksu Cywilnego.

Magdalena Kot
Radca prawny i arbiter sądowy. Specjalistka z zakresu prawa handlowego, rynku kapitałowego i nieruchomości oraz szeroko pojętej obsługi korporacyjnej. Ukończyła aplikację sądową. Pracowała jako orzekająca w sądach cywilnych, a następnie gospodarczych (w tym w sądzie w Warszawie prowadzącym Rejestr Przedsiębiorców KRS). Posiada wieloletnie doświadczenie w obsłudze przedsiębiorców na rynku nieruchomości (obsługa deweloperska i transakcyjna) oraz kapitałowym (nadzorowała cztery debiuty spółek na giełdowym rynku New Connect). Autorka licznych publikacji w prasie specjalistycznej (m.in. Gazeta Prawna, Puls Biznesu i Rzeczpospolita) oraz we współpracy z Wydawnictwem C.H. Beck.